جوان و اندیشه دینی
بسمه تعالی
جوان و اندیشه دینی
با الگو پذیری از شخصیت حضرت علی اکبر (ع)
تحقیق و پژوهش
زین العابدین گلایری
میلاد حضرت علی اکبر
چکیده
الگو پذیری و متدیابی از خصائص یک جوان است زیرا جوان براساس انرژی و استعداد خدادادی در پی مطرح شدن است اما بی شک این مطرح شدن بدون راهبر و الگو میسر نمی شود. در این نوشتار برآنیم تا با بیان برخی از ابعاد شخصیتی حضرت علی اکبر به عنوان جوان نمونه تاریخ با دلیل عقلی و نقلی لزوم الگوپذیری جوان از این شخصیت را اثبات کرده و او را به عنوان الگوی مناسب جهت شکل دهی اندیشه دینی معرفی کنیم.
به جای مقدمه
عقل در قلمرو حاکمیت خویش دارای مجموعه قوانینی است که ما از آن به قانون اساسی عقل تعبیر می کنیم، تبعیت از آن، زندگی در آن حاکمیت را به دنبال داشته و عمل نکردن به آن قوانین اخراج از این قلمرو را در پی خواهد داشت که به دنبال خود ورود به ناکجا آباد جهالت و گمراهی خواهد بود، اما یکی از قوانین مهم عقل لزوم الگوپذیری از الگویی کامل و سالم است زیرا عقل می گوید کسی را راهبر و هدف انتخاب کن که اولاً راه را بشناسد و ثانیا به آن راه رفته باشد و ثالثا راهی که رفته به هدف رسیده است. در چنین شرایطی عمل به دستور عقل ضروری است. بیان قرآن کریم می فرماید:
الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه /زمر-18/ نیز از همین باب است زیرا گفتار نیک نیز مانند رفتار نیک الگو ساز است و آن که صاحب گفتار نیک است اثر گذاریش هنگامی است که با کردار نیک نیز همراه باشد.
بنابراین عقل و شرع برای بشریت خط قرمزی مشخص کردند و آن لزوم تبعیت از بهترینهاست و عدم تبعیت از آن قانون اخراج از هندسه عقل و حساب شرع را در پی خواهد داشت. بی تردید یک جوان که در آستانه ورود به عرصه ای پرهیجان از عمر خود است از این قاعده مستثنی نمی باشد، اما سوال اینجاست که معیار در خوب بودن و مثبت بودن یک الگو چیست؟ زیرا در صورت مبهم بودن این عنوان هر کسی به اقتضای تعریفی که از خوب بودن دارد شخصی را به الگو انتخاب می کند و معلوم نیست آن تعریفی که او از خوب بودن دارد منطبق بر تعریف واقعی باشد در پاسخ باید گفت خوب و مثبت بودن را اگر به حسن و خیر تعبیر کنیم این دو از صفات جمالیه خدا هستند بنابراین هر کس بیشتر تجلی گر این صفات باشد الگوی مناسب تری خواهد بود زیرا خوب بودن مفهوم الهی بودن می گیرد و هر کس گفتار و کردارش بیشتر رنگ الهی داشته باشد وی بهترین گزینه برای هدف است. اما با توجه به مقدمات گفته شده چه الگوی مناسبی برای جوان می توان معرفی کرد؟ در پاسخ باید گفت با توجه به معیارهای گفته شده حضرت علی اکبر بهترین گزینه برای الگوی جوانان در ساختن و شکل دادن اندیشه دینی خواهد بود. با بررسی ابعاد شخصیتی ایشان این ادعا اثبات خواهد شد.
مختصری از زندگی حضرت علی اکبر (ع)
براساس نقل مرحوم سید عبدالرازق مقرم، حضرت علی اکبر در یازدهم شعبان سال 33 دو سال قبل از کشته شدن عثمان به دنیا آمد، ابن ادریس نیز در کتاب اسرائر می گوید: او در زمان خلافت عثمان به دنیا آمد، بنابراین در روز شهادت 27 سال داشتند از این رو می توان گفت ایشان از امام سجاد (ع) بزرگتر بودند. برخی سن او را 18 یا 19 سال بیان می کنند و این نظر با توجه به نقلهای پیشین دقیق نمی تواند باشد، امام سجاد (ع) نیز در پاسخ ابن زیاد که پرسیده بود آیا علی بن الحسین را خدا نکشت پاسخ داد من برادری داشتم به نام علی که از من بزرگتر بود و مردم او را کشتند ابن شهر آشوب سن او را از 18 تا 25 سال ذکر می کنند/ مناقب 4/109/ محدث قمی ضمن نقل از شیخ مفید او را 19 سال معرفی می کند/ ارشاد 2/109/ درخصوص ازدواج ایشان نفیاً و اثباتاً نظرات مختلف است اما به سه طریق این موضوع قابل اثبات است اول روایتی است از امام رضا (ع) که در کتابهای کافی، تهذیب و قرب الاسناد آمده است که بزنطی از اصحاب امام از ایشان می پرسند آیا می شود زنی را با ام ولد پدر آن زن تزویج نمود؟ فرمودند بلی، گفت به ما خبر رسیده که حضرت سجاد چنین نمودند یعنی دختر امام حسن مجتبی و کنیز ام ولد او را تزویج نمودند امام رضا فرمودند چنین نیست بلکه حضرت سجاد دختر امام حسن و نیز ام ولد از حضرت علی اکبر که در کربلا شهید شده بود را تزویج کردند/ رسائل العرب 10/111، مجمع البحرین 6/127 مصباح ص 619 / این روایت اشاره صریح بر ازدواج حضرت علی اکبر دارد.
طریق دوم زیارتنامه ای است که در آن می خوانیم.: صلی الله علیک و علی عترتک و اهل بیتک و آبائک وابنائک / کامل الزیارات 239 ب79 زیارت 18/ در این فراز از زیارت نیز تصریح شده است به تاهل حضرت.
طریق سوم نقلی است از امام صادق علیه السلام که به ابوحمزه ثمالی فرمودند چون به قبر حضرت رسیدی: ضع خدک علی القبر و قل صلی الله علیک یا باالحسن که با توجه به این نقل ایشان باید فرزندی به نام حسن داشته باشند که به این کنیه خوانده شود.
احمد بن ابی نصر بزنطی نیز او را دارای ام ولد (کنیز) می داند و از او صاحب فرزندی شده است اما برخی از علمای نسب او را دارای زن و فرزند نمی دانند.
ایشان از طریق مادر به بنی امیه وثقیف می رسند، مادرشان لیلا دختر ابی مره بن عروه بن مسعود ثقفی است و عروه بن مسعود یکی از سادات اربعه است.
خصوصیات اخلاقی و شخصیت ایشان
با توجه به این که منابع تاریخی کمتر به حیات مبارک ایشان پرداخته خصوصیات اخلاقی ایشان در گفتار امام و سخن خود ایشان و نیز برخی دیگر از نقلها قابل برداشت است. امام حسین (ع) راجع به ایشان فرمود: خدایا خود گواه باش که جوانی را که در خُلق و گفتار شبیه ترین مردم به پیامبر بود را به جنگ این قوم می فرستم/ لهوف 113- میثر الاحزان 68/ در این گفتار نورانی چند خصوصیت بزرگ اخلاقی برای حضرت علی اکبر بیان شده است اول حسن خلق زیرا کسی که از حیث اخلاق شبیه رسول ا... است دارای حسن خلق است چرا که خداوند راجع به پیامبر اعظم فرمودند انک لعلی خُلُق عظیم / قلم 4/
دوم غلبه بر هوای نفس است زیرا پیامبر اکرم کسی است که: ماینطق عن الهوی /نجم 3/ از روی هوس سخن نمی گوید و بی تردید گفتار پیامبر با رفتار او یکی است از این رو حضرت علی اکبر وقتی شبیه رسول ا... شد خلقا پس بر هوای نفس نیز غالب است سومین خصوصیت قابل برداشت رفتار الهی داشتن است زیرا وقتی هوس در خانه دل نباشد صاحبخانه اصلی که خدا باشد در دل وارد می شود و همه افعال و گفتار شخص الهی می شود چنانکه در روایت آمده است و هو سمعه الذی یسمع به خدا گوش او می شود چشم او می شود دست او می شود یعنی همه اعضا و جوارح او در فرمان خدا عمل می کند/ العلوم و الحکم 3/347/ اما خصوصیاتی که از فرمایشات شخص علی اکبر قابل برداشت است. ایشان وقتی از امام حسین کلمه استرجاع را پس از آن رویای صادقه امام می شنوند می پرسند آیا ما بر حق نیستیم؟ امام پاسخ دادند چرا هستیم، و او گفت پس از مردن باکی نیست. چند نکته در این بیان کوتاه نهفته است اول آنکه باید هدفمند بود زیرا چون هدفش مشخص بود و به آن اعتقاد داشت برای رسیدن به هدف از جان نثاری باکی نداشت دوم آنکه برای حق بودن و صحیح بودن هدف باید تحقیق کرد ایشان از امام می پرسد آیا ما بر حقیم؟ سوم ولایت پذیری ایشان است، زیرا اعتقاد و تبعیت از ولایت پدر و پسر و برادر نمی شناسد و ایشان چون هدف را در راستای کمک به امام خویش می دید آن را مقدس شمرده و برای رسیدن به آن جان داد. چهارم ترجیح هدف مقدس و الهی بر خواسته های خود و جان و مال و خانواده است ایشان برای رسیدن به هدف بدون درنگ از همه تعلقات دنیای خود گذشت یعنی جان او آنگاه ارزش می یابد که ثمربخش ایمان او باشد بنابراین تعلقات دنیوی مانع از رسیدن او به هدف متعالی نمی شود اما صفات دیگر ایشان در نقلهای بزرگان به چشم می خورد. علامه مجلسی نقل می کند آن حضرت در روز عاشورا به هر جا روی می آوردند گروه زیادی از مخالفان و دشمنان اسلام را به قتل می رساندند کشته شدگان به دست او را تا 200 نفر نیز ذکر کردند/ بحار 44/45-44/ از این گفتار شجاعت و دلیری این جوان برداشت می شود که قتال در راه خدا بیم و ترس نمی پذیرد شیخ صدوق رحمه ا... بعد از نقل زیارت نامه حضرت که می فرماید: کنار قبر فرزند آن حضرت علی اکبر که نزد پای پدر مدفون است می روی و می گویی سلام بر تو ای فرزند رسول خدا سلام بر تو ای فرزند امیرالمومنین، سلام بر تو ای فرزند حسن و حسین / مفاتیح الجنان زیارت مطلقه اول امام حسین/ می گوید: این زیارت اصلح زیارات نزد من است سپس توضیح می دهد که چرا به او فرزند حسن و حسین گفته می شود می فرماید چون امام حسن (ع) مربی و معلم او بود و از آنجایی که استاد از پدران سه گانه است / سوره انعام 74/ او را فرزند امام حسن نامیدند: از این مجموع نکته لطیفی قابل برداشت است و آن داشتن استاد و مربی دینی است. محدت قمی می گوید: در این مدت که او در دنیا بود عمر شریف خود را صرف عبادت، زهادت و اطعام مسکین و اکرام مسافرین، وسعت در اخلاق و توسعه ارزاق فرموده تا حدی که در مدح او گفتند:
لم تر عین نظرت مثله من مختف عیشی و لاناعل
هیچ چشمی مانند او ندیده از پا برهنه گان و آنکه کفش در پا دارد
ابوالفرج اصفهانی عالم سنی مرام از مغیره نقل می کند که روزی معاویه گفت امروز سزاوارترین مردم به خلافت کیست؟ گفتند تو، گفت چنین نیست بلکه شایسته ترین مردم به این امر علی بن الحسین (علی اکبر) است چون جدش رسول ا... است و شجاعت بنی هاشم سخاوت بنی امیه!! و جمال و بزرگ منشی ثقیف در او جمع است/ منتهی الآمال 1/375/ از این دو نقل ملکات فاضله اخلاقی از جمله صفات شجاعت، سخاوت، عبادت و نوع دوستی قابل برداشت است.
بنابراین یک جوان وقتی شخصیتی مثل علی اکبر را الگوی خود قرار می دهد باید صفات زیر را در چینش و شکل دهی اندیشه دینی خود تقویت کند:
1-خلق عظیم
2- غلبه بر هوای نفس
3- رفتار الهی
4- ولایت پذیری
5- هدفمند بودن
6- تحقیق در صحت و حق بودن هدف
7- ایثارجان برای نگهداری ایمان و هدف متعالی
8- شجاعت همراه با معرفت
9- پرورش در دامان مربی الهی
10- عبادت خدا
11- سخاوت
12- نوع دوستی
این صفات پسندیده صفاتی است که علی اکبر را علمدار اندیشه دینی در سن جوانی می کند و او را بهترین شاخص و الگو برای خوب بودن معرفی می کند بنابراین یک جوان برای شکل دهی به تفکر خود و اخراج نشدن از قلمرو حاکمیت عقل لزوماً باید به چنین شخص اعتماد کند و او را الگوی خود قرار دهد. والحمدلله
منابع:
1-قرآن کریم
2- مناقب ابن شهر آشوب
3- سرائر ابن ادریس
4- بحار الانوار علامه مجلسی
5- منتهی الآمال شیخ عباس قمی
6- مقتل سید عبدالرازق مقرم
7- ارشاد شیخ مفید
8- رسائل العرب – صفوت احمد زکی
9- مجمع البحرین – فخر الدین طریحی
10- مصباح-کفعمی
11- کامل الزیارات- علی بن ابراهیم قمی
12- لهوف- سید بن طاووس
13- مثیرالاحزان-ابن نما حلی
14- مفاتیح الجنان- شیخ عباس قمی
15- الطبقات الکبری- ابن سعد
16- نسب قریش
17- العلوم و الحکمه
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.